Gdy z pięknych, soczyście zielonych bukszpanów pozostają zaschnięte lub całkowicie ogołocone krzewy, za winowajcę możemy z dużym prawdopodobieństwem uznać ćmę bukszpanową. Zawleczona do Europy z krajów azjatyckich zaczęła szybko rozprzestrzeniać się na duże obszary. Obecnie stanowi trudnego przeciwnika w ogrodzie. Jak wygląda ćma bukszpanowa i jak ją zwalczać?

Azjatycka ćma, czyli żarłoczny wróg bukszpanów – które gatunki atakuje i kiedy?

Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis Walk.) do Europy trafiła w 2007 roku. Początkowo rozgościła się w Niemczech i Holandii¹, skąd po kilku latach dotarła do naszego kraju (w 2012 roku). Pierwsze informacje o jej występowaniu w Polsce pochodzą z miejscowości Michałkowa w Górach Sowich. Została przypadkowo introdukowana z krajów azjatyckich na Stary Kontynent wraz ze sprowadzanymi krzewami bukszpanów (Buxus spp.), których liśćmi żywią się jej gąsienice².

Warto zaznaczyć, że ćma ta jest wyjątkowo ekspansywna – szybko swoim żerem obejmuje nowe obszary. Jej rozprzestrzenianie się ułatwiają:

• tryb życia szkodnika – motyle są aktywne zarówno za dnia, jak i w nocy;
• brak naturalnych wrogów w nowym środowisku – sporadycznie gąsienicami interesują się kawki;
• łagodniejsze zimy i ogólne ocieplenie klimatu;
• nieświadomy transport wraz z sadzonkami bukszpanów czy pędami wykorzystywanymi do dekoracji³.

Cydalima perspectalis atakuje głównie najróżniejsze gatunki bukszpanów (między innymi popularny w Polsce bukszpan wieczniezielony (Buxus sempervirens), a także bukszpan drobnolistny (B. microphylla) czy balearski (B. balearica). Zauważono, że gąsienice chętnie żywią się również liśćmi:

• trzmieliny oskrzydlonej (Euonymus alata),
• trzmieliny japońskiej (Euonymus japonicus),
• ostrokrzewu orientalnego (Ilex purpurea),
• rumianci japońskiej (Pachysandra terminalis)
• murrai wiechowatej (Murraya paniculata).

Zagrożone mogą być także inne rośliny rosnące w ogrodzie w bliskim towarzystwie bukszpanów (irgi, berberysy, wierzby, brzozy), choć dotąd pozostaje to zagadnieniem naukowym⁴⁵.

Kiedy azjatycka ćma rozpoczyna żer? Szkodnik ten występuje w naszym kraju w 2-3 pokoleniach w ciągu roku (jeden cykl trwa ok. 45 dni). Larwy gromadnie atakują rośliny (głównie bukszpany wieczniezielone) w czerwcu, sierpniu oraz w drugiej połowie września (przeważnie częściowo) a nawet do listopada. W obserwacji cykli i monitorowaniu występowania ćmy, pomagają między innymi pułapki feromonowe (np. pułapka na ćmę buszkpanową Protect Garden Natura)⁶.

Jak wygląda ćma bukszpanowa i czym się charakteryzuje?

Nie sposób pomylić osobników dorosłych z innym gatunkiem ćmy występującej na terenie Polski. Ćma bukszpanowa wyróżnia się bowiem białymi skrzydłami z ciemnobrązową obwódką lub jasnobrązowymi z charakterystycznymi plamami w kształcie półksiężyca (ćma ta występuje więc w dwóch formach „ubarwienia”). Skrzydła mają rozpiętość do 4 cm. Motyle nie są bezpośrednim zagrożeniem dla roślin – najbardziej niebezpieczne są larwy, które wykluwają się z jasnożółtych centymetrowych jaj z czarną kropką, pokrytych śluzem, składanych na spodniej stronie liści.

Jak rozpoznać jej gąsienice?

Starsze larwy (w ostatnim stadium) są jaskrawozielone i mają czarne oraz białe paski ciągnące się wzdłuż całego ciała, a także czarną głowę. Dorastają do 4 cm długości. Na ich grzbiecie dostrzeżemy kilkanaście czarnych brodawek ułożonych w dwa rzędy oraz jasne wyraźnie widoczne szczeciny. Przez to, że gąsienice są zielone, trudno je szybko dostrzec na tle liści bukszpanu⁷.

Objawy żerowania ćmy bukszpanowej na roślinach

Po czym poznamy, że w naszym ogrodzie rozgościła się ćma bukszpanowa? Młode larwy, w pierwszym stadium rozwoju, jedynie podgryzają brzegi liści lub wygryzają blaszki, pozostawiając nerwy. Bardziej żarłoczne są starsze gąsienice. Chętnie pałaszują całe blaszki, doprowadzając najczęściej do defoliacji krzewów (ogołocenia ich z liści), a nawet młode pędy. Pozbawienie bukszpanów ulistnienia przeważnie powoduje zasychanie i obumieranie pojedynczych pędów, a podczas silnej inwazji szkodnika – całych roślin.

Co jest jeszcze charakterystyczne dla objawów żerowania ćmy bukszpanowej, to oprzędy liści i pędów wraz z czarnymi kropkami – odchodami owada. Z początku możemy ich nie dostrzec – gąsienice rozpoczynają swój żer od wnętrza krzewu. Roślina z pozoru wygląda więc na zdrową. W oprzędzonych liściach i pędach larwy przygotowują się do przepoczwarzenia i przezimowania⁸.

Ćma bukszpanowa – zwalczanie. Jak pozbyć się szkodnika z ogrodu?

Najważniejszym działaniem w zwalczaniu inwazji ćmy bukszpanowej jest obserwacja. Należy co pewien czas w okresie od czerwca do września przyglądać się kondycji roślin – przede wszystkim zaglądać do ich środka, rozchylać pędy i liście, czy nie znajdują się na nich jaja bądź larwy szkodnika. W niewielkich amatorskich, przydomowych ogrodach, na pojedynczych sztukach, wystarczą zazwyczaj metody prewencyjne i mechaniczne. Po dostrzeżeniu jaj bądź gąsienic należy rozłożyć pod krzewem folię i rozpocząć otrzepywanie krzewu. Możemy też ręcznie ściągać pojedyncze przyklejone do liści i pędów jaja lub larwy. Niezwłocznie szkodniki eliminujemy, zgniatamy i niszczymy mechanicznie.

Takie zabiegi – obserwacje, strzepywanie i zbieranie gąsienic – dobrze jest wykonywać systematycznie co kilkanaście dni. W przypadku silnie oprzędzonych roślin najlepiej wyciąć pędy i spalić je bądź głęboko zakopać. Nie należy ich przerzucać na kompostownik.

Warto także monitorować aktywność dorosłych osobników – w tym przypadku przydadzą się pułapki feromonowe.

Co jeszcze może być skuteczne w walce z azjatycką ćmą? Między innymi:

• spłukiwanie pędów i liści wodą strumieniem pod wysokim ciśnieniem;
• po zaobserwowaniu aktywności motyli szkodnika okrycie roślin za pomocą białych włóknin (materiał zablokuje samicom możliwość złożenia jaj na liściach);
• stosowanie chemicznych insektycydów do oprysków na gąsienice⁹.

Pułapki feromonowe a ćma bukszpanowa

Dlaczego warto z nich korzystać? Pojawienie się owadów w pułapce, świadczy, że nasze bukszpany zostały zaatakowane. Jeżeli nie zareagujemy odpowiednio, w ciągu 1-2 tygodni możemy stracić nasz okaz. Pułapki te za pomocą feromonu płciowego wabią samce ćmy bukszpanowej. Te dostają się do wnętrza przez lejek i nie mogą się wydostać z powrotem na zewnątrz. Oprócz tego, że wiemy o obecności ćmy w ogrodzie, możemy też określić liczebność szkodnika, oraz pozbawiamy go możliwości rozmnożenia się. Odłowione samce nie będą mogły zapłodnić jaj umieszczonych przez samice na spodzie liści.

Pułapka feromonowa na ćmę bukszpanową Protect Garden jest wysoce selektywna, co oznacza, że nie wabi innych gatunków owadów (w tym pożytecznych). Działa na obszarze 180 m². Z pułapki należy usuwać dwa razy w tygodniu wyłapane szkodniki. Jedna doza żelu feromonowego ze strzykawki starcza na około 3 miesiące. Po tym czasie należy uzupełnić pułapkę nowym żelem. Produkt jest wielokrotnego użytku – na kolejny sezon wystarczy dokupić uzupełnienie pułapki na ćmę bukszpanową Protect Garden.

Czym pryskać rośliny, kiedy atakuje ćma bukszpanowa?

Zwalczanie ćmy bukszpanowej to nie lada wyzwanie, szczególnie dla początkującego ogrodnika. Szkodnik ten jest w stanie ogołocić z liści lub doprowadzić do obumarcia nawet całe szpalery bukszpanów. 

Czy oprysk roślin, kiedy atakuje ćma bukszpanowa, ma sens? 

Oprócz mechanicznego zwalczania szkodnika i stosowania pułapek feromonowych, warto wspomagać się również środkami chemicznymi. Nie zaszkodzą roślinie, a być może ograniczą liczebność ćmy. Warto w tym celu wybierać preparaty przeznaczone do zwalczania gąsienic i zabiegów interwencyjnych, jak Deltam AL. Protect Garden. Może być także stosowany w przypadku roślin doniczkowych.
Nie musimy również rezygnować z domowych sposobów, które będą wsparciem w redukcji liczebności larw ćmy bukszpanowej. Warto skorzystać na przykład z odwaru z powszechnie rosnącej bylicy piołun (Artemisia absinthium), którą wykorzystuje się do zwalczania zielonych gąsienic.

Kiedy wykonywać opryski na ćmę bukszpanową? Jak tylko zauważymy ich obecność na krzewach (pamiętaj o zaglądaniu do wnętrza roślin, rozchylaniu ich pędów, bo to najpierw tam gąsienice rozpoczynają swój żer).

Czy da się uratować zaatakowane bukszpany?

Przeważnie zaleca się, by ścinać i palić zaatakowane ogołocone lub uschnięte pędy, a także wykopane całe krzewy. Jeśli jednak po dogłębnej analizie i monitorowaniu obecności szkodnika za pomocą pułapek feromonowych zanotujemy (od wiosny do jesieni), że ćma nie jest aktywna w naszym ogrodzie, możemy pozostawić zaatakowane rośliny na miejscu (musimy mieć całkowitą pewność, że nie ma na nich szkodników!). Istnieje szansa, że nie obumarły całkowicie i być może odbiją w przyszłym sezonie. Będą oczywiście wymagały specjalnej opieki i dalszej obserwacji. Należy mieć także na uwadze, że ćma bukszpanowa może powrócić – warto więc przed nadejściem kolejnego sezonu zaopatrzyć się w pułapki feromonowe i umieścić je w ogrodzie już w marcu¹⁰.

Bibliografia

1. Dobrzański X., Drapiewski A., Wawryka P.: Nowe stanowiska Cydalima perspectalis (Walker, 1859) w Polsce i Czechach, Przyroda Sudetów t. 21(2018): 119-122, https://www.researchgate.net/profile/Xavier-Dobrzanski/publication/325091378_Nowe_stanowiska_Cydalima_perspectalis_Walker_1859_w_Polsce_i_Czechach/links/5af5bec04585157136cb611c/Nowe-stanowiska-Cydalima-perspectalis-Walker-1859-w-Polsce-i-Czechach.pdf
2. Bereś P.K., Ziętara P., Nakonieczny M., Kontowski Ł., Grzbiela M., Augustyniak M., Eight Years of Cydalima perspectalis in Poland-From the First Finding to the Status of Invasive Species, Biol. Life Sci. Forum 2021, 2(1), 29, https://www.mdpi.com/2673-9976/2/1/29#
3. Blaik T., Hebda G., Masłowski J., Cydalima perspectalis (Walker, 1859) – inwazyjny gatunek motyla w faunie Polski (Lepidoptera: Crambidae), Przyroda Sudetów t. 19(2016): 121-124,
   https://repo.uni.opole.pl/fileView.seam?fileName=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf&entityType=article&fileTitle=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf+%2F+187+KB+%2F+&lang=pl&fileId=UOb3ed825826a84609afdd43c1f3778160&cid=1306128
4. Dobrzański X., Drapiewski A., Wawryka P.: Nowe stanowiska Cydalima perspectalis (Walker, 1859) w Polsce i Czechach, Przyroda Sudetów t. 21(2018): 119-122, https://www.researchgate.net/profile/Xavier-Dobrzanski/publication/325091378_Nowe_stanowiska_Cydalima_perspectalis_Walker_1859_w_Polsce_i_Czechach/links/5af5bec04585157136cb611c/Nowe-stanowiska-Cydalima-perspectalis-Walker-1859-w-Polsce-i-Czechach.pdf
5. https://www.dionp.pl/cma-bukszpanowa-w-polsce-w-latach-2012-2020/
6. Blaik T., Hebda G., Masłowski J., Cydalima perspectalis (Walker, 1859) – inwazyjny gatunek motyla w faunie Polski (Lepidoptera: Crambidae), Przyroda Sudetów t. 19(2016): 121-124,
   https://repo.uni.opole.pl/fileView.seam?fileName=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf&entityType=article&fileTitle=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf+%2F+187+KB+%2F+&lang=pl&fileId=UOb3ed825826a84609afdd43c1f3778160&cid=1306128
7. Blaik T., Hebda G., Masłowski J., Cydalima perspectalis (Walker, 1859) – inwazyjny gatunek motyla w faunie Polski (Lepidoptera: Crambidae), Przyroda Sudetów t. 19(2016): 121-124,
   https://repo.uni.opole.pl/fileView.seam?fileName=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf&entityType=article&fileTitle=BlaikT-Cydalimaperpectalis.pdf+%2F+187+KB+%2F+&lang=pl&fileId=UOb3ed825826a84609afdd43c1f3778160&cid=1306128
8. https://poradnikogrodniczy.pl/cma-bukszpanowa.php
9. https://www.dionp.pl/cma-bukszpanowa-w-polsce-w-latach-2012-2020/
10. https://royalgarden.pl/cma-bukszpanowa-jak-z-nia-walczyc/